Хьамсара мехкахой!
Доккха доацача гӏалгӏай халкъо дика дакъа лаьцад фашисташ юха тохача, Даьхе лораеча. Эзараш, эзараш бола гӏалгӏай къонахий моастагӏчох латаш бар Сийлахь-боккхача Даьхен тӏемтӏа, шоай цӏий а вахар а ца кходеш; моастагӏа хьацакхаьчача тыле бисараш ди-бийса ца къовсаш къахьегаш бар гӏалгӏай къахьегамхой, маькх, дулх, кхыйола юртабоахама продукташ тӏемтӏа дӏакхухьийташ; советски эпсараши салтийи хьоашал деш тӏаийбеш, моастагӏчох юхатӏалата Цӏечаэскара мел эшар ӏалаш деш къахьегаш бар гӏалгӏай юрташка баха нах; цхьабакъда, из деррига доллаше а вӏашагӏделла кийч деш дар гӏалгӏай къам мехках даккхар, Къулбаседа Казахстане ӏодахьийтар.
Эзараш шераш вай дай баьхача лаьттацара къастар ӏалаьмате хала хӏама дар – нах бовр, рузкъа довр ца дийцача а, ший культура толамаш доацаш, экономически и культурнии дегӏа аха хьалаш доацаш, паччахьалкхен политически вахаре дакъалаца торо йоацаш дисар халкъ.
Ӏобахьийтача боккхийча наьха, кхалнаьха, берий белажаштӏа чӏоагӏа боккха бехктокхам бижар: этнос лорае езар, адамашта ла хала долча хьалашка дийна биса а баха а безар. Цар сийленца кхоачашдир из декхар, хӏана аьлча халкъа син-денал дийна дар, хӏаьта цу хӏамо торо елар вайна воай Даьхенцара син-бувзам хоадаца бе.
Цу 1944-ча шера февраль бета унзарча дийнахьа, граждански тӏема турпалхо вар а, цхьалха колхозник вар а, парте болхло вар а, ӏалама саг вар а, НКВД болхловар а, боахама организаце кулгалхо вар а, корта кӏайбенна воккха саг вар а, бер накхах доалла кхалсаг яр а, – цхьаккха хьа ца къоаставеш, деррига халкъ хьагул а даь, цхьана ӏодахьийтар.
Вай тахан дахаш дола дерригаш а тӏахьеха ловр сонна из хӏама диц ца далийтара. Халахете а, тахан вайна юкъе нийс лу вай къам декъагӏертараш: тайпашта тӏагӏолла а, тарикъаташта тӏагӏолла а, е кхыча белгалонашта тӏагӏолла а. Шоай цхьацца бӏеха хӏама дага а лаьца, ӏаьдали нахи шоайла вӏашдухьала овттабе гӏерт уж.
Сталински депортаце шерашка бехк боацаш байнарий духьа вай декхарийла да воай республика лорае а дегӏайоалае а. Иштта вай декхарийла да, бӏарчча халкъаш шоай овлашцара хоададар бакъдеш а хьал лоацаш хина цхьацца бараш хьалъайбе а сийлен лагӏатӏа овттабеа а гӏерташ хиларца къовсам лоаттабе.
Тахан долаш дола кхерамаш дицца де, вай граждански цхьоагӏо а барт а цу кхерамашта духьала оттабе тӏахьех аз шо.
Байначарех Дала гешт долда, цигара моттиг Дала даькъала йойла цар.
Дала Ше вай мохк тоабол ба, вай мехкара барт тоабол ба.
